| |
Braakliggende gronden langs het kanaal: biotopen onder druk
Tot begin jaren 2000 lagen er her en der langs het kanaal nog grote terreinen braak. Op al die achtergelaten gronden won de natuur stap voor stap opnieuw terrein. Maar de voorbije 20 jaar zijn heel wat van die atypische groene zones helaas verdwenen door de vele bouwprojecten op de kanaaloevers. Op braakliggende terreinen komt vaak een heel diverse fauna en flora voor, met zeldzame soorten die men elders in het Brussels gewest niet aantreft. Dankzij de samenwerking met verschillende partners kon een klein verwilderd stuk grond langs het kanaal behouden blijven. De voorbije winter werden er tweemaal beheerswerken uitgevoerd, om de natuur weer alle kansen te geven.
 |
| Braakland in Anderlecht |
De term ‘braakland’ wordt meestal gebruikt voor verlaten terreinen waarop de mens tijdelijk of definitief niet meer actief is en waar de natuur geleidelijk aan opnieuw haar gang kan gaan. Afhankelijk van de functie waarvoor zo’n grond vroeger gebruikt werd, spreekt men van agrarisch braakland (voormalige akker, boomgaard of weiland), industrieel braakland (in onbruik geraakte industrieterreinen), braakliggend haven- of spoorterrein, en stedelijk braakland (ongebruikt privéterrein). In de ogen van projectontwikkelaars, stedenbouwkundigen en politieke besluitvormers zijn die gronden meestal lege ruimte die geen waarde hebben en die vroeg of laat bebouwd moeten worden. Vanuit het standpunt van de biodiversiteit zijn die braakliggende gronden juist heel waardevol, omdat heel wat fauna en flora er letterlijk en figuurlijk opnieuw tot bloei kan komen.
Het belang van braakliggende terreinen langs een waterweg
 |
| Kleine plevier © Y. Coatanéa |
Tot begin jaren 2000 bevonden zich langs het kanaal in het Brussels gewest, vooral in het noorden, nog grote braakliggende terreinen.
Het zogenaamde Marly-braakland (in Neder-Over-Heembeek) - dat verwijst naar de voormalige cokesfabrieken die er gevestigd waren en waarvan de laatste gebouwen in 2005 werden gesloopt – was ongeveer 15 ha groot. Er had zich een kruidachtige vegetatie ontwikkeld en al snel trok het terrein een groot aantal vogelsoorten aan, waaronder enkele relatief zeldzame zoals de kleine plevier, de watersnip, de scholekster en de ooievaar (soms wel meer dan 25 exemplaren!). Andere vogels zoals de grutto, de regenwulp en de kanoet hielden hier ook halt op hun trek. Helaas werd het terrein in 2015 bebouwd, waarbij er maar heel weinig ruimte voor natuur overbleef.
Op de andere oever, in Haren, bij de Budabrug, lag een ander stuk braakland, dat recent is verdwenen bij de bouw van een bedrijf dat metalen recycleert. Ook daar zaten heel wat bijzondere vogelsoorten,
 |
| Kievit © Y. Coatanéa
|
waaronder de kievit, de braamsluiper en zelfs de orpheusspotvogel, die er in 2022 kwam broeden! In het stadscentrum werden een honderdtal vogel-soorten waargenomen op het braakland achter Tour en Taxis, waaronder de blauwborst. Verder naar het zuiden, in Anderlecht, is het een kwestie van tijd voordat het prachtige braakliggende terrein op de rechteroever van het Biestebroekdok verdwijnt. Daar staat immers een groot bouwproject op stapel, bestaande uit woningen, kantoren en diverse diensten.
 |
| Kanaaloever bij Budabrug © Y. Coatanéa |
De hierboven genoemde vogelsoorten zullen een leek wellicht weinig zeggen. Maar ze zijn wel het bewijs - voor zover dat nog nodig was - dat er op braakliggende terreinen vaak uitzonderlijk rijke flora en fauna voorkomen. Die groenzones zijn erg waardevol langs het kanaal (dat de Schelde met de Samber verbindt op een noord-zuidas): het kanaal is immers ook een ecologische corridor, en dat aspect komt dankzij de aanliggende groene zones des te beter uit de verf. Heel wat soorten (vogels, insecten, enz.) stemmen hun korte of langere reizen af op de waterweg. Maar zonder groene zones op de oevers worden de ecologische rol van het kanaal in het Brussels gewest en de belangrijke plaats die het inneemt in het groen-blauwe netwerk gevoelig verzwakt.
Toch bestaan er nog enkele braakliggende terreinen langs en dicht bij het kanaal, zoals bijvoorbeeld de uitgestrekte site van Schaarbeek-Vorming, enkele stukjes braakland op de gronden van Tour en Taxis, en een aantal kleine en middelgrote braakliggende gronden, vooral dan langs het noordelijke en zuidelijke deel van het kanaal. Braakland kan ook voorkomen op actieve industriegebieden: een stukje verwilderde natuur hoeft absoluut geen belemmering te vormen voor economische activiteit.
Bewustmaking en samenwerking
 |
| |
Om die atypische groengebieden en hun potentieel voor biodiversiteit te beschermen, is het belangrijk dat de verschillende actoren en eigenaars van gebieden samenwerken met natuurkenners. Die specialisten kunnen mensen sensibiliseren en adviseren om ervoor te zorgen dat waardevolle natuur behouden blijft en gewaardeerd wordt. Gezamenlijke terreinbezoeken, met elkaar in gesprek gaan, adviezen en samenwerking zorgden onlangs voor een doorbraak voor een braakliggend terrein van de Stad Brussel dat aan het kanaal in Neder-Over-Heembeek grenst. Het braakland zal behouden blijven en opgewaardeerd worden. Een deel van het terrein wordt door de stad gebruikt om er allerlei materialen op te slaan, en op het ongebruikte deel kan de natuur al een hele tijd haar gang gaan, wat onder andere een prachtig rietveld heeft opgeleverd. Ook daar hebben bijzondere vogelsoorten een thuis gevonden. Je vindt er onder andere de bosrietzanger, het bokje en de braamsluiper, maar ook trekvogels rusten graag even uit op dit stuk braakland.
 |
| Rietveld © Y. Coatanéa |
Om het te beschermen tegen af en aan rijdende vrachtwagens en om het af te scheiden van de plaats voor materiaalopslag heeft de Stad Brussel het braakland vorige herfst afgebakend met betonblokken. Tijdens de winter werden ook twee keer beheerswerken uitgevoerd om het potentieel van het terrein qua biodiversiteit te versterken. Een deel van het rietveld werd gemaaid en het afval waarmee de grond bezaaid lag, werd opgeruimd. Onder toezicht van twee natuurkenners en met medewerking van de Stad Brussel werd ook een graafmachine ingezet. Die groef een ondiepe kom uit zodat er opnieuw een mooi vochtig gebied kan ontstaan. In het verleden werd het terrein immers meerdere malen opgevuld met grond, waardoor het waterrijke gebied dat een deel van het braakliggende terrein uitmaakt, beschadigd raakte. Het is juist dat natte deel van het terrein dat het biologisch zo waardevol maakt.
Het herstel van dat kleine stukje ‘moeras’ op het grondgebied van de Stad Brussel moet een belletje doen rinkelen, want de naam Brussel komt immers van ‘Bruocsella’, wat ‘nederzetting in het moeras’ betekent. De allereerste bewoners van Brussel, in de 10e eeuw, hadden zich inderdaad op een moerassig terrein in de buurt van het Sint-Goriksplein gevestigd. En daarnaast koos het Brussels Gewest de gele lis (ook moerasiris genoemd) als zijn embleem: vroeger was die mooie gele bloem overal te vinden in de natte gebieden van de Brusselse valleien, die helaas in grote mate zijn verdwenen als gevolg van de oprukkende verstedelijking.
We kunnen alleen maar hopen dat het aangehaalde voorbeeld van samenwerking en wederzijds respect een voorbeeld mag zijn voor anderen, zodat ook andere groengebieden behouden kunnen blijven en opgewaardeerd zullen worden. Ze zijn immers essentieel voor de ontwikkeling van een rijke en gevarieerde fauna, maar ook voor een kwaliteitsvolle leefomgeving van iedereen in de stad.
Meer weten:
- Het kanaal, een ecologische corridor in hartje Brussel (website)
- Het braakland van Schaarbeek-Vorming (video, met Nederlandse ondertitels)
Grenzeloze Schelde, juni 2023
Met dank aan Alain Boeckx
|
|
