 |
Nachtelijk perspectief op het Brusselse kanaalgebied
 |
Om de samenhang en de kwaliteit van de open ruimte in het kanaalgebied te verbeteren, stelde perspective.brussels in 2019 een strategisch plan voor landschappelijk en stedenbouwkundige kwaliteit - het Beeldkwaliteitsplan - (BKP) ter beschikking aan de betrokken actoren in het kanaalgebied.
De Brusselse Hoofdstedelijke Regering benadrukte in haar Algemene Beleidsverklaring voor de periode 2019-2024 om de band tussen de publieke ruimte, het water en de natuur in het Kanaalgebied te versterken. Het kanaalgebied, onze hoofdstad doorkruisend, biedt hiertoe een enorm potentieel.
Om tegemoet te komen aan de vraag van de regering, voorzag perspective.brussels eerder al in een aanvullende studie voor de verlaging en de vergroening van de kades (https://perspective.brussels/sites/default/files/poles/201113_addendum_bkp_nl.pdf). Intussen werden er een eerste serie aan groeneilanden geïnstalleerd en worden er een aantal kadeverlagingen voorgenomen.
Een gedetailleerde verlichtingsstudie voor het kanaalgebied
Om ten allen tijde de landschappelijke kwaliteiten van het kanaal te kunnen benadrukken, een aangename en veilige omgeving te scheppen voor alle gebruikers én een ecologische corridor mogelijk te maken, bleek een meer gedetailleerde verlichtingsstudie voor het kanaalgebied onontbeerlijk (https://perspective.brussels/sites/default/files/poles/220901_bkp_verlichting.pdf; https://perspective.brussels/sites/default/files/poles/221017_bkp_addendum_verlichting_nl.pdf). Ze vormt zowel een thematische actualisatie (bijwerking en aanvulling) van het BKP als van het Lichtplan van Brussel Mobiliteit (2017) voor het kanaalgebied.
Onder leiding van perspective.brussels en in nauwe samenwerking met Brussel Mobiliteit, de Haven van Brussel en Leefmilieu Brussel werd de diagnose, de doelstellingen, ambities en de aanbevelingen voor de verlichtingsstudie vastgelegd. Deze werden ook voorgelegd aan en besproken met de deelnemers van de BKP-opvolgingscomités.
Een herstelde band met de natuur langs het kanaal
 |
| © Y. Coatanéa |
Door de natuur voldoende plaats te geven in het kanaalgebied zal haar aanwezigheid ook meer zicht- en beleefbaar worden. Een herstelde band met de natuur langs het kanaal zal niet alleen de belevingswaarde en de herwaardering van het kanaal in de stad (cf. BKP en Kanaalplan) bevorderen, maar ook het welzijn van de burgers.
Onze natuur is tijdens millennia geëvolueerd in evenwicht met onze omgeving en planeet. Ze is dan ook capabel om onze omgeving en klimaat stabieler te houden op allerhande gebieden. Hoe gunstiger de omstandigheden voor de natuur, hoe beter zij haar ecosysteemdiensten kan vervullen. Daartoe dienen er in onze steden uiteraard ook voldoende mogelijkheden voor natuur geschept worden. In het kanaalgebied kan beplanting in combinatie met water bijvoorbeeld een dienst verlenen door voor verkoeling te zorgen tot in het centrum van de stad. Avifauna kan ook plaaginsecten (zoals muggen, die tropische ziekten kunnen verspreiden) onder controle helpen houden. Een enkele vleermuis kan bijvoorbeeld op één dag wel 800 à 1000 insecten vangen, en vermijd het gebruik van schadelijke pesticiden.
Donkere netwerken voor de verplaatsing van fauna
Om de potentiële ecosysteemdiensten van het kanaal goed te kunnen ontwikkelen en benutten dient dus ook de verlichting erop aangepast te zijn. Zo dient er bijvoorbeeld vermeden te worden dat bepaalde insect-of diersoorten teveel door fout kunstlicht zouden worden aangetrokken of afgestoten. Lichtverstrooiing en lichthinder zijn zowel voor het welzijn van de mens als voor de natuur verstorend, net zoals lucht- of waterverontreiniging dat zijn. Om ons bioritme en de natuur zo weinig mogelijk te verstoren, dient een zo donker mogelijk nachtelijke hemel en in donkere netwerken worden voorzien.
In de gedetailleerde verlichtingsstudie worden dergelijke elementen verzoend met de opwaardering van het landschap (ook architecturaal en stedenbouwkundig) en met het veiligheidsgevoel van alle gebruikers.
 |
Het kanaalgebied wordt sterk vorm gegeven door haar lineaire continuïteit, met generieke publieke kades en emblematische publieke ruimtes (of singuliere plekken), geflankeerd door private ruimtes met handels-, logistieke en industriële activiteiten. Dwarsliggend op het kanaal liggen kunstwerken, zoals de bruggen, voetgangersoversteken, sluizen en assen die erop uitkomen. Op enige afstand van de kades liggen een aantal langse lanen en boulevards. Voor elk van deze typologieën worden in deze verlichtingsstudie specifieke aanbevelingen geformuleerd, telkens aansluitend op de ambities van het BKP. Daarnaast worden ook de principes voor de integratie van de technische electriciteitskasten in de publieke ruimte beschreven.
Zoals in het BKP van toepassing is, zijn er aanbevelingen die gelden voor de volledige lengte van de kanaalzone, maar ook voor haar sectoren en hun deelgebieden.
Een belangrijk en vernieuwend concept in de verlichtingsstudie voor de gehele kanaallengte is dat er een donkere strook in het midden van het kanaal wordt gevrijwaard van direct, koud en wit licht. Dit is belangrijk om een donkere corridor over het water mogelijk te maken om de verplaatsingen van avifauna, zoals vogels en vleermuizen (zie figuur hieronder) toe te laten.
Voor elk deelgebied langs het kanaal worden er in de studie aangepaste typedoorsnedes voorzien.
Aangepaste lichtkleur, lichtsterkte en ontstekingsduur
In de figuur B.3. wordt een kaart ter illustratie van het algemene verlichtingsconcept weergegeven (klik op de kaart om te openen als pdf).
 |
| Figuur B.3 |
Zich deels baserend op actieve periodes voor vleermuizen en vogels langs het kanaal worden er per typologie van inrichting (zoals wegen, bruggen of paden voor actieve weggebruikers) specifieke aanbevelingen voorzien voor seizoens- en tijdsgestuurde aan- en afschakeling en dimming, maximale lichtsterkteniveaus en voor keuzes in lichtkleur.
In de noordelijke en zuidelijke sectoren van het kanaalgebied, waar fauna zich het best kan ontwikkelen, wordt geopteerd voor goed georiënteerde smalstralende verlichtingsarmaturen op de fiets- en voetpaden langs het kanaal. In de centrale sectoren van het kanaalgebied, waar het sociale aspect van duurzame ontwikkeling overheerst en de meeste menselijke nachtelijke activiteiten en verplaatsingen plaatsvinden, wordt voor vaasvormige lantaarns voor de voet- en fietspaden langs de kades geopteerd. Deze integreren harmonieus in het bestaande stedelijke weefsel. Omdat een transparante vaasvormige kap vanop afstand waarneembaar is maakt ze bovendien nachtelijke perspectieven van het centrale deel van het kanaallandschap mogelijk. In het BKP wil men immers dit unieke kanaallandschap in de kijker zetten en de identiteit en het ruimtegevoel dat het creëert meer zichtbaar en beleefbaar maken, meer bepaald in dit centrale stedelijke gebied. De lantaarns in het centrum worden voorzien van een iets hogere, maar nog voor het menselijk oog aangename lichtkleurtemperatuur, zodat deze als aangename verblijfsruimten kunnen worden benut.
Door de toepassing van deze duurzame en innoverende verlichtingsstrategie kunnen alle gebruikers hopelijk binnen enige tijd ook tussen valavond en ochtendgloren op een aangename manier van een biodiverser kanaalgebied komen genieten.
De studieresultaten kunnen hier geraadpleegd worden: https://perspective.brussels/sites/default/files/poles/220901_bkp_verlichting.pdf https://perspective.brussels/sites/default/files/poles/221017_bkp_addendum_verlichting_nl.pdf
 |
