 |
Groene ruimten langs het kanaal in Brussel
Op een kaart laat het kanaal zich gemakkelijk herkennen als de brede blauwe lijn die het Brussels Gewest doorkruist en zich naar het zuiden uitstrekt tot Charleroi en in het noorden tot aan de Schelde. Wat meteen ook opvalt op een kaart, is dat er langs het kanaal in Brussel weinig groene ruimten te bespeuren zijn. En dat heeft zo zijn impact op het potentieel van het kanaal als ecologische corridor waarlangs fauna en flora zich kunnen verplaatsen.Op het terrein zijn die groene ruimten er wel degelijk maar ze liggen verspreid langs het kanaal en variëren in omvang en type: er zijn openbare en privéparken, grasbermen en groene oevers, braakliggende terreinen, privésites, een educatieve boerderij... Wij nodigen u uit om die plaatsen te ontdekken van zuid naar noord, van Anderlecht tot Vilvoorde.
Van Anderlecht tot Sint-Jans-Molenbeek
 |
| Zuun-site © A. Stein |
 |
| Kanaaloevers |
 |
| CERIA /COOVI - hoeve van Elishout |
 |
| Duivenmelkerspark |
 |
| Schipperijdok |
 |
| Braakliggende terreinen - Biestebroekdok |
 |
| Crickxpark |
 |
| Park van de Ninoofsepoort © www.porteninovepoort.be |
Op het stuk van het kanaal tussen de gewestgrens en de sluis van Anderlecht zijn de kanaaloevers nog begroeid met lage vegetatie, waardoor ze een toevluchtsoord zijn voor verschillende diersoorten (insecten, vogels, kleine zoogdieren, enz.). Die aanwezigheid van natuur op de oevers van het kanaal versterkt mee de rol van het kanaal als ecologische corridor, als trekroute en als verbinding tussen de verschillende groene ruimten. Twee kilometer stroomafwaarts, vanaf het Biestebroekdok, verdwijnen die graskanten om pas zo’n tien kilometer verderop, bij Neder-Over-Heembeek, weer op te duiken. Vlak voor twee roeiclubs, nog steeds op de linkeroever, op enkele tientallen meters van het kanaal, treffen we ook op de campussen van CERIA en COOVI prachtige groene ruimten aan die toegankelijk zijn voor studenten: aangelegde parken, grote graslanden waarvan sommige laat worden gemaaid, moestuinen en vijvers, en - niet te vergeten - de groene ruimten rond de voormalige hoeve van Elishout. Terug bij de roeiclub, langs het jaagpad, ontdekken we een stuk grond waarop de Haven van Brussel bij de viering van zijn 25-jarig bestaan in 2018 meer dan 50 inheemse bomen en struiken heeft geplant (appelbomen, pruimenbomen, hazelaars, enz.).
Na de spoorwegbrug, kort voor de sluis van Anderlecht, ligt het Duivenmelkerspark, genoemd naar een vlakbij gelegen straat, dat grenst aan de tuinwijk Het Rad. Het is ongeveer 1 ha groot en bestaat onder andere uit grote grasvelden en bomenrijen. Samen met een reeks volkstuintjes en spoorwegbermen vormt het park een interessant landschap langs het kanaal. Op de kanaaloever aan de andere kant van het kanaal ligt een overstort van de Zenne, een zijarm die de rivier verbindt met het kanaal. Hier komt de Groene Wandeling langs. We vinden hier een aantal typische soorten van natte natuur terug, zoals knotwilg, els, gele iris en groene kikker. Bij hevige regenval en om te voorkomen dat de rivier stroomafwaarts overstroomt, voert deze zijarm het overtollige water uit de Zenne af naar het kanaal.
700 m stroomafwaarts van de sluis ligt het Schipperijdok, zonder twijfel een van de aangenaamste plekken om even halt te houden langs het kanaal in Brussel. De onmiddellijke omgeving van het kanaal bestaat hier uit rijen populieren, grasveldjes en banken, ideaal om te komen wandelen of uitwaaien. Op dit relatief brede stuk kanaal, met zijn groene omgeving en waar maar weinig vrachtschepen doorvaren, kan je vaak 7 of 8 verschillende soorten watervogels waarnemen, vogels die ongetwijfeld de rust van deze plek appreciëren. Op de rechteroever van het volgende dok, het Biestebroekdok, liggen nog een paar braakliggende terreinen. De mens kijkt er niet meer naar om en dus palmt de natuur die gronden stilaan weer in. Toch zorgt de verstedelijking van de kanaaloevers er vaak voor dat zulke typische groene ruimten, met hun uiteenlopende fauna en flora en soms zeldzame (vogel)soorten, uiteindelijk verdwijnen.
Bij het verlaten van het dok, op een honderdtal meter van het kanaal, op de rechteroever, ligt het Crickxpark. Hoewel het met zijn oppervlakte van 76 are zeer bescheiden is, is dit toch een belangrijke groene ruimte in Kuregem. Het parkje dankt zijn naam aan de vroegere eigenaar ervan, Lambert Crickx, die landmeter en schepen was. Hier staan een aantal opmerkelijke bomen, waaronder een walnootboom. Voorbij het Biestebroekdok komen we in een van de dichtst bebouwde kanaalzones. Direct na de brug, tussen de Fernand Demetskaai en de Scheutveldstraat (op de linkeroever), ligt een heel mooi braakliggend terrein. Ook iets verderop, langs de spoorlijn en in de buurt van enkele voormalige industriële gebouwen, liggen lapjes grond waar de natuur vrij spel heeft.
Hoewel hier in de wijken langs het kanaal zeer weinig groen te vinden is, ligt er tussen de slachthuizen van Anderlecht en de Ninoofsepoort, op een steenworp van het kanaal, een lange smalle strook waar ooit de Kleine Zenne stroomde. De bedding daarvan werd gedempt aan het begin van de 20e eeuw, maar over enkele jaren zal hier een langgerekt park ontstaan. Het park zal de openbare groene ruimten tussen de slachthuizen van Anderlecht en het park aan de Ninoofsepoort met elkaar verbinden en zal toepasselijk het Kleine Zennepark gaan heten. Aan het einde ervan ligt dus het park van de Ninoofsepoort, naast de sluis van Molenbeek. Dat nieuw aangelegde park bestaat uit grote grasvelden die als ringen rond elkaar liggen, met telkens een klein niveauverschil ertussen, waardoor er een soort trap ontstaat. In het midden van het park, waar de Zenne ooit het kanaal kruiste, zijn natte tuinen aangelegd. Daarin kunnen zich planten ontwikkelen die typisch zijn voor valleibodems en rivieroevers (gele iris, riet, enz.).
Van Brussel naar Vilvoorde
 |
| Boerderij van het Maxililiaanpark |
 |
| Vergotedok |
 |
| Langs het Koninklijk Domein van Laken |
 |
| Jachthaven (BRYC) |
 |
| Groene bermen |
 |
| Braakliggende terreinen - Schaerbeek-Vorming |
 |
| Aquiris © Y. Coatanéa |
 |
| Het kanaal - Gewestgrens |
Achter de hoeve begint het Maximiliaanpark, dat zich een paar honderd meter lang uitstrekt richting Noordstation, langs de Willebroekkaai. Het park werd begin jaren 1970 aangelegd, deels op de voormalige helihaven, en zal binnenkort grondig hertekend worden. Over de volledige lengte van het park zal de Zenne, die hier onder de grond stroomt, namelijk opnieuw in de open lucht te zien zijn. Parallel met het Maximiliaanpark, op de linkeroever van het Becodok, vlak naast het water, zal er binnenkort een gewestelijk park komen. Het Becopark zal een stevige link vormen binnen het groene netwerk tussen het Maximiliaanpark op de rechteroever en het Thurn en Taxispark op de linkeroever, dat op zijn beurt aansluit op het Lijn 28-park.
Op het Becodok volgt het Vergotedok. Met uitzondering van twee kleine openbare groene ruimten aan het begin en het einde van het dok wordt deze zone overduidelijk gedomineerd door goederenoverslagactiviteiten en de daarmee samenhangende bedrijvigheid. Vlak na het Vergotedok ligt wel een enorme groene long die een belangrijke rol speelt in de functie van het kanaal als ecologische corridor: het Koninklijk Domein van Laken. Dat is uiteraard een privédomein, waar vroeger trouwens de Molenbeek door stroomde. De tuin bestaat uit uitgestrekte gazons, stukken bos en grote vijvers, waar het goed toeven is voor een van de grootste kolonies blauwe reigers van België.
Na de Van Praetbrug wordt de terugkeer van graskanten langs het kanaal alvast ingeluid door de fraaie bomenrij langs het water en de jachthaven (BRYC). Kruidachtige planten, die sinds het Schippersdok in Anderlecht ver te zoeken waren, duiken eindelijk weer op in Neder-Over-Heembeek, eerst in gespreide slagorde maar dan als één lang lint. Dit zijn natuurlijk rustige plekken die verschillende diersoorten aantrekken. Door de stroken telkens laat op het jaar te maaien, rond augustus, wordt hun potentieel voor de biodiversiteit en de ecologische rol die het kanaal speelt, versterkt.
Verscholen achter een groot gebouw, maar bereikbaar vanaf het kanaal via een klein paadje, ligt het Meudonpark, dat zijn naam dankt aan het Meudon-kasteel dat hier tot 1930 stond. Het park is 7 hectare groot en bestaat uit open ruimten met een aantal opmerkelijke bomen (linde, eik, enz.), een stuk bos en een moerassig gebied met typische moerasplanten (gele iris, beekpunge, enz.). Hier borrelt nog steeds bronwater uit de grond op, net zoals in de nabijgelegen Meudonstraat, waar het bronwater vroeger gebruikt werd door een brouwerij.
Op de andere oever, op 200 meter van het kanaal, ligt een indrukwekkend gebied dat doorkruist wordt door een kluwen aan spoorwegen. Dat zijn de terreinen van Schaarbeek-Vorming. De gronden bestaan uit weelderig braakland dat vaak het laatste toevluchtsoord is voor een hele reeks dier- en plantensoorten. In een niet zo ver verleden lagen er in het noorden van Brussel nog veel van dergelijke braakliggende terreinen langs het water. Helaas zijn vele daarvan intussen bebouwd. De weinige die nog overblijven, zouden best beschermd en verder ontwikkeld worden. Een aantal bedrijven die zich langs het kanaal gevestigd hebben, doen wel moeite om de prachtige natuur op hun terrein in stand te houden en te ontwikkelen. Zo is in de buurt van de Buda-brug bij het afvalwaterzuiveringsstation van Aquiris een terrein van 1,7 ha omgevormd tot natuurgebied. Daar is opnieuw plaats voor veel biodiversiteit tussen de Zenne en het kanaal, met weilanden die laat worden gemaaid om heel wat kruidachtige planten een kans te geven. In samenwerking met Natagora, dat het terrein heeft opgenomen in haar Réseau Nature, werden gazons omgevormd tot bloemenweiden en langs de gebouwen aan de kanaalzijde werden gemengde hagen geplant. Het bedrijf Solvay, aan de andere kant van het kanaal, heeft een park van ongeveer 5 ha met onder meer twee vijvers en een rietveld, dat gedifferentieerd beheerd wordt voor meer biodiversiteit.
Bij het naderen van de gewestgrens, een paar honderd meter voorbij de Buda-brug, kleuren de oevers van het kanaal weer groen. Na de grijze passage door de hoofdstad kan het kanaal hier opnieuw ademhalen.
Kaart van de groene zones >>
Fotoalbum >>
Grenzeloze Schelde, oktober 2021
