Kanaal ecologische corridor | Newsletter 05 | maart 2021
   
 
Natuurherstel op de kanaaloevers stroomafwaarts
en stroomopwaarts van Brussel

Oevers van het kanaal in het Brussels Gewest
In het Brussels Gewest loopt het kanaal door een sterk verstedelijkt gebied. De oevers bestaan grotendeels uit verticale muren van steen, baksteen of beton. Er bestaan wel een aantal oevers waarvan de hellingen begroeid zijn met gras en verschillende planten, maar ter hoogte van het wateroppervlak bestaan ze toch weer uit gesteente en zijn ze loodrecht. Het is dan ook onwaarschijnlijk dat vochtige oevervegetatie (riet, gele lis,...) daar voet aan de grond kan krijgen. De structuur van de oevers, waardoor er geen aquatische en semi-aquatische vegetatie voorkomt, verklaart grotendeels de meer dan gemiddelde ecologische kwaliteit van het kanaal, aangezien die vegetatie noodzakelijk is voor de ontwikkeling van een soorten- en talrijke fauna (vissen, schaaldieren, weekdieren,...).

Diverse voorbeelden in het Vlaams Gewest

Tussen 2002 en 2007 heeft het Vlaams Gewest op 5 km van de gewestgrens, in een gebied dat zich uitstrekt over 2 km tussen de Verbrande Brug en de brug van Humbeek-Sas, de rechter- en linkeroever van het zeekanaal Brussel-Schelde op een natuurlijke manier heraangelegd. Ook stroomopwaarts van Brussel, in Lot aan het kanaal Charleroi-Brussel, werd een zone heraangelegd met ruimte voor natuur.

In beide voorbeelden werd een voorberm aangelegd, waardoor er tussen het kanaal en de oever een smalle, ondiepe strook water kon ontstaan, die (net als de voorberm) beschermd blijft tegen golven veroorzaakt door de scheepvaart, zodat fauna en flora zich daar ongestoord kunnen ontwikkelen. Sommige van die voorbermen zijn gemaakt van stenen waartussen vegetatie kan opschieten. Tussen het kanaal en de niet-verstoorde zone zijn op regelmatige afstanden verbindingen aangebracht zodat aquatische fauna zich kan verplaatsen via buizen of andere voorzieningen.

© Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek - INBO
In Grimbergen zijn vijf verschillende berm- en voorbermzones aangelegd. Voor zone 1, op de rechteroever en met een lengte van 100 m, is de voorberm gemaakt met schans-korven. In zone 2, ook 100 m lang, werd een deel van de harde oeverbekleding verwijderd, en op die plaatsen werd de berm uitgegraven zodat er een meer natuurlijke, minder steile berm ontstond. Voor zone 3 (100 m), langs de onverharde bermen, werden eenvoudige metalen damplanken geslagen om een scheiding met de vaargeul te maken, met drie doorgangen van 1 meter breed. Zone 4a, op de linkeroever, is 1100 m lang. De voorberm bestaat er uit puin en om de 50 m loopt er een buis doorheen. De laatste zone ten slotte is 4b, vergelijkbaar met 4a, en is 600 m lang. Ze bevindt zich op de linkeroever en daar werden meer ingrijpende aanpassingen uitgevoerd.

Zone 4a, Grimbergen
© Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek - INBO
In Lot, op 6 km van Anderlecht, beperken de ingrepen zich tot een korter stuk van het kanaal (150 m). De oorspronkelijke berm werd er afgegraven, voor een minder steile helling en een meer gevarieerde plantengroei. De voorberm bestaat er uit stenen blokken met tussenruimtes waarin de natuur haar gang kan gaan.



Zone 4a, Grimbergen © Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek - INBO


Wat is de impact op de biodiversiteit?

In 2017 publiceerde het INBO (Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek) een rapport van een studie naar de impact op de biodiversiteit van de ingrepen in de bermen en voorbermen. Er werd gekeken naar zowel de ontwikkeling van oevervegetatie als de ontwikkeling van het visbestand. Voor de ontwikkeling van de plantengroei laten de resultaten een verschillend beeld zien: sommige zones zijn grotendeels ingepalmd door wilgen, op andere plaatsen overheerst vooral riet, en dan zijn er ten slotte plekken waar zich een meer gevarieerde vegetatie heeft ontwikkeld. Wat de vispopulaties betreft, zijn de resultaten positief, vooral voor de meest gevoelige soorten. Er werden 23 verschillende vissoorten geïnventariseerd, die in deze zones de nodige rust vinden om zich te ontwikkelen en voort te planten.

Lot © Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek - INBO
In het onderzoeksrapport wordt ook aangegeven dat onderhoud (maaien, baggeren) en opvolging nodig zijn om ervoor te zorgen dat deze nieuwe biotopen hun potentieel voor biodiversiteit behouden. Het verslag benadrukt het belang van heterogene bermen en voorbermen, om het potentieel voor een soortenrijke flora en fauna te vergroten: verschillende waterdieptes, oeverstructuren, stroomsnelheden, enz.

Ten slotte mogen ook de positieve effecten van deze oevervegetatie op de waterkwaliteit van het kanaal niet onvermeld blijven. Verschillende semi-aquatische planten, zoals riet, gele lis en lisdodde kunnen biologisch afbreekbare maar ook chemische vervuiling zoals stikstof, zware metalen, fosfaten,... uit het water zuiveren. Die soorten zorgen ook voor een hogere zuurstofconcentratie in het water, wat cruciaal is voor vissen en vele macro-invertebraten. Hoewel de chemische en fysische kwaliteit van het kanaalwater over het algemeen goed is, blijft het effect van die planten belangrijk omdat het kanaal nog steeds te kampen heeft met ernstige puntvervuiling, vooral wanneer bij hevige regenval de overstort van bepaalde afvalwatercollectoren wordt geloosd.

Mogelijkheden in het Brussels Gewest?

De mogelijkheden voor zulke ingrepen in het Brussels Gewest zijn uiteraard beperkt. Verschillende stukken van het kanaal zijn immers al heel smal en moeten behouden blijven voor de doorvaart van de schepen. Ook het laden en lossen van materialen neemt een aanzienlijk deel van de kanaaloevers in beslag. In het stadscentrum, waar de loodrechte stenen oevers metershoog zijn en waar de kanaalomgeving sterk verstedelijkt is, lijkt een heraanleg van de oevers aartsmoeilijk en zelfs onrealistisch.

Schipperijdok, Anderlecht
Op sommige plaatsen echter is er geen havenactiviteit, is het kanaal breder, zijn de oevers lager en gedeeltelijk begroeid. Dat is het geval aan het Schipperijdok in Anderlecht, waar heel wat Brusselaars trouwens graag gaan wandelen, en waar regelmatig heel wat verschillende watervogels voorkomen, die waarschijnlijk aangetrokken worden door de rust die er heerst. Het kanaal wordt er ook minder druk bevaren dan in het noorden van Brussel. Oevers met ruimte voor (nieuwe) natuur zouden de landschappelijke kwaliteit van het dok en de biodiversiteit ervan nog verder ten goede kunnen komen.

Grenzeloze Schelde, maart 2021

Bron: Ecologische opvolging van plasbermen langs het Kanaal Brussel-Schelde, het Kanaal Charleroi-Brussel
en het Kanaal Leuven-Dijle, Instituut natuur- en bosonderzoek, 2017
https://www.vlaanderen.be/publicaties/ecologische-opvolging-van-plasbermen-langs-het-kanaal-brussel-schelde-het-kanaal-charleroi-brussel-en-het-kanaal-leuven-dijle
 

Terug naar de inhoudsopgave >