VERSLAG: Toekomst Dender nog niet uitgeklaard

De Dender stroomt van het Waals naar het Vlaams Gewest: van Henegouwen langsheen Vlaams-Brabant en Oost-Vlaanderen om te Dendermonde uit te monden in de Schelde. De betrokken instanties, op de eerste plaats de Gewesten, stippelen tot vandaag echter hun beleid voor de rivier eerder onafhankelijk van elkaar uit. De werkgroep ‘Dender’ van Grenzeloze Schelde wil zich, in samenwerking met Natuurpunt en Centrum De Waterkant, inzetten voor een meer integrale en grensoverschrijdende bekkenaanpak zoals die ook door de Europese Unie wordt voorgestaan en wil grensoverschrijdende informatie, contacten en samenwerking tussen de verschillende instanties bevorderen.

Interregionale verkenning met het oog op een gezamenlijke langetermijnvisie

Een eerste stap in de vernieuwde samenwerking tussen de milieu- en natuurverenigingen en geïnteresseerde burgers in beide landsdelen, was de informele kennismaking met en beleving van de Dender op 20 en 21 augustus 2007(*).

Tijdens een tweedaagse fiets- en boottocht van Ath tot Geraardbergen, verkenden en bespraken een 100-tal vertegenwoordigers van overheidsinstanties (bestuurders en ambtenaren), natuur- en milieuverenigingen en geïnteresseerde burgers uit het Vlaamse en Waalse Gewest gezamenlijk de gehele loop van de Dender.

Deze verkenning vormde ook het begin van een hele reeks info-, ontmoetings- en studieactiviteiten in 2007 en 2008 waarin de ‘Langetermijnvisie voor de Dender’ centraal staat.

Hieronder de belangrijkste aandachtspunten:

Stagnerende waterkwaliteit

Blikt men terug naar de situatie van 15 tot 20 jaar geleden, dan valt in Vlaanderen de grote positieve evolutie van de waterkwaliteit op. Van een ‘open riool’ eertijds evolueerde de Dender tot het waterkwaliteitsniveau ‘aanvaardbaar tot goed’. Hetzelfde geldt ook voor de meeste zijlopen van de Dender, zoals de Bellebeek.

Maar de laatste jaren wordt vastgesteld dat de waterkwaliteit stagneert, waardoor de doelstelling om ‘viswaterkwaliteit’ te behalen niet wordt gerealiseerd.
Aquafin spendeerde de laatste 15 jaar nochtans 230 miljoen euro aan waterzuiveringsinfrastructuur te Geraardsbergen, Galmaarden, Zandbergen, Ninove, Aalst en Liedekerke. Ook de bedrijven staken veel energie en geld in eigen waterzuivering.

De komende 5 jaar zouden deze aanpassingen er moeten voor zorgen dat het thans gehaalde percentage van 67 % zuivering van de huishoudelijke afvalwaters in de Denderstreek kan opgevoerd worden tot een zuiveringsgraad van 80 %.

Voor de resterende 20% ligt de bal in het kamp van de gemeenten. De aansluiting van riolering op collectoren en ook de verder uitbouw van het rioleringsnetwerk vallen onder hun bevoegdheid.



In Wallonië kleurt het plaatje iets grijzer: de biologische kwaliteit van de Oostelijke Dender is matig, die van de Westelijke Dender is slecht en op de gekanaliseerde Dender werd een matige tot slechte kwaliteit gemeten (periode 2000-2002).

RWZI Bilhée (IPALLE)

Integrale benadering

De Vlaamse overheid werkt tegen eind dit jaar een integraal bekkenbeheerplan af om de diverse functies van de Dender verder te ontwikkelen en op elkaar af te stemmen in samenwerking met alle betrokken wateractoren.
Opvallend is dat in het ontwerpplan weinig aandacht gaat naar de afstemming met het stroomopwaartse deel van de Dender in het Waalse Gewest. Het beheer van de Waalse Dender heeft nochtans belangrijke invloed in het stroomafwaartse Vlaanderen: waterkwaliteit, overstromingsrisico’s, natuurontwikkeling, scheepvaart, …

Bekkencoördinator Annelies Sevenant

Aan Waalse zijde doet men nieuwe pogingen inzake een integrale benadering van de Waalse Dender via de heroprichting van het ‘Contrat de rivière Dendre’ (‘Riviercontract Dender’). Maar ook hier voorlopig geen afstemming met Vlaanderen…

Waterbeheersing

De Dender is altijd al een grillige rivier geweest. De Kelten, die in de 5de tot de 3de eeuw voor Christus in de Denderstreek woonden, noemden de rivier ‘Tanera’, wat wil zeggen ‘de woelige, de bruisende’. Meestal kennen we de Dender echter als een ‘luie’ rivier.

De Dender is voor 91% afhankelijk van de regen, zij is een typische ‘regenrivier’ met grote debietschommelingen en een groot verval. Als het overvloedig regent, kan het debiet oplopen tot 100 m3/s en wordt de Dender de snelst stromende rivier van Vlaanderen. Vroeger trad de Dender in de winter buiten haar zomerbedding en werden de laaggelegen meersen bevloeid. Nu is de Dender eerder bekend om haar overstromingsgevaar. Doordat er minder water in de grond dringt (door bebouwing, industrialisatie, wegenbouw en drainage van weilanden), vloeit meer water sneller af naar de Dender. Ook de extremere weersomstandigheden dragen hun ‘druppeltje’ bij.
In droge periodes komt er weinig water in de Dender. Het debiet loopt terug tot 0,4 m³/s, wat wil zeggen dat het water praktisch stilstaat.

In die droge periodes kun je de Dender bijna vergelijken met een hele rij meertjes vol stilstaand water, van elkaar gescheiden door 13 sluizen en stuwen. Zonder die sluizen en stuwen zou de Dender onbevaarbaar zijn: zij houden het waterpeil voldoende hoog zodat scheepvaart mogelijk blijft.

Dit soms lage debiet heeft ook een grote invloed op de waterkwaliteit (lozingen worden minder verdund). Langdurige droogte en warmte in de zomer kunnen tevens leiden tot onvoldoende zuurstof in het water, met vissterfte tot gevolg.

Algemeen wordt aanvaard dat de rivier meer ruimte moet krijgen om schade bij overstromingen te beperken. Naast buffering van het overtollige water moet vooral aandacht gaan naar het systematisch ophouden van het water op alle niveaus (poelen, beken, stuwen), meer indringing van het water in de bodem, een vertraagde afvoer en het behouden van een voldoende diepe waterkolom. Deze aanpak schept natuurlijk ook nieuwe kansen voor de natuurontwikkeling. 

Vissen in de Dender – Natuurontwikkeling – Zachte recreatie en Toerisme

De verbeterde waterkwaliteit zorgde voor een aanzienlijk ecologisch herstel en de terugkeer van de vissen. In 2006 werden op de Vlaamse Dender 27 vissoorten vastgesteld.



Maar zuiver water alleen is niet voldoende. Voor een verdere verbetering van de natuurwaarden van de Dender zal volgens Natuurpunt de kanalisatie met verharde oevers die er op vele plaatsen nog is, moeten omgekeerd worden.
Nu reeds heeft de vallei van de Dender, zeker het gedeelte Ninove - Ath, een uitgesproken groen karakter onderbroken door relatief kleine en geconcentreerde stedelijke kernen. Stroomopwaarts Aalst treft men langsheen de Dender ook belangrijke bosgebieden aan, zoals het Osbroek, de Gerstjens, de Wellemeersen en de Kapellemeersen.
Uitbreiding van meer natuurlijke oevers, moeraszones en rietkragen kan de planten- en dierenrijkdom doen toenemen en is ook bevorderlijk voor de aan belang winnende zachte recreatie (hengelsport, wandelen, fietsen, varen, natuurbeleving).





Het uitstekende fietspad langsheen bijna de gehele Dender maakte van de Dender één van de belangrijkste fietshoofdassen in ons land.
Op Waals grondgebied tussen de gewestgrens en Lessines betekent een strook van circa 10 km die - vooral bij regen - minder goed berijdbaar is, een grote rem voor het grensoverschrijdend karakter van het fietspad.

Bevaarbaarheid

Ook bij de Vlaamse waterwegbeheerder WenZ en de Waalse MET zijn er plannen. De verhoging van de draagkracht voor scheepvaart tussen Aalst en Dendermonde van 600 naar 1350 ton en de vernieuwing van verschillende kunstwerken zouden het vrachtvervoer per schip afwaarts Aalst moeten stimuleren. Een logisch gevolg van de toegankelijkheid voor grotere schepen zou de inplanting van overslagcentra zijn. Worden deze aan elkaar gekoppeld? Zo ja, waar zullen die overslagzones komen?

Opwaarts Aalst is het goederenvervoer per schip van en naar Wallonië echter marginaal geworden. Tussen Aalst en Geraardsbergen kunnen schepen van 300 ton varen, in Wallonië zal dit pas kunnen als er gebaggerd wordt (in 2008?). Tien jaar geleden was de Waalse Dender even diep als de Vlaamse. Via een vicieuze cirkel van aanslibbing, geen onderhoud en minder scheepvaart, werd de verwaarlozing van en bijgevolg aanslibbing in de Dender steeds groter.

Uiteindelijk opteerde het Waals Gewest er de laatste jaren voor de Dender over haar gehele loop uit te baggeren. Een hoog kostenplaatje, dat hoeft niet gezegd, maar wellicht verantwoord teneinde ook de toekomstige overstromingen te vermijden.
Maar welke gevolgen hebben al deze werken op de hoeveelheid water? Wat zal het gevolg zijn van de baggerwerken in Wallonië op de wateraanvoer (en dus overstromingsgevaar) naar Vlaanderen toe?

Integratie van water in de stad

De aanwezigheid van water heeft dikwijls een cruciale rol gespeeld bij het ontstaan en de bloei van onze historische steden. Waterwegen waren de eerste belangrijke handelswegen. Vandaag kan water in de stad als een echte troef uitgespeeld worden, waarbij de beleving van de burger centraal staat.
Terwijl in sommige steden de binnenwateren werden overwelfd of dichtgegooid, was de Dender steeds prominent aanwezig in de steden die ze doorkruiste. Nooit werd ze weggestoken onder de grond, zodat vervuiling en lozingen direct waarneembaar waren voor de bevolking.

De laatste decennia is de waterkwaliteit in de Dender sterk verbeterd, nu wordt de herwaardering van ‘water in de stad’ en de stedenbouwkundige integratie van de Dender ook een feit. Wonen aan het water is (opnieuw) een must, vele projectontwikkelaars spelen daar dan ook gretig op in.



Te Geraardsbergen (vernieuwing van de kaaien), Ninove (brug ’t Oeversteksken), Denderleeuw (Schiptrekkersbrug) en Dendermonde (project ‘De Dender loopt’) zijn er reeds mooie realisaties die de bruisende Dender integreren in haar omgeving. In Aalst staan grootse plannen op stapel.

Daarenboven beschikken vele Dendersteden over een rijk historisch erfgoed, dat vaak in de directe nabijheid van de Dender gelegen is en ermee verbonden is. Niet onbelangrijk voor een toekomstige (her)waardering van de Denderomgeving…

Nog vele vragen onbeantwoord

De meer informele ontmoeting en verkenning van 20 en 21 augustus krijgt een formeel vervolg op een eerste info- en debatavond op 20 november 2007. Meer info volgt later.

Mieke De Leeuw