Naar een integraal waterbeheer in de Dorent?

Het natuurgebied de Dorent te Eppegem en Vilvoorde is het restant van een oud kleinschalig landschap in de beemden van de Zenne, met een zeer interessante natuur- en landschapswaarde. Het gebied, terecht op het gewestplan aangeduid als reservaat, is habitatgebied(1) en VENgebied(2) en dit allemaal omwille van de aanwezigheid van de Europees beschermde grote pimpernel en kamsalamander. Bovendien is het geheel ook geklasseerd als landschap.

Ook op hydrografisch vlak heeft dit gebied veel te bieden. De ‘oude’ en de ‘nieuwe’ Zenne, ronduit indrukwekkende afgesneden meanders en oude verlande grachten in de talloze weilanden zijn troeven van dit geklasseerd kleinschalig landschap.

Stilaan echter is dit oorspronkelijk zeer aantrekkelijk nat gebied een deel van zijn pracht aan het verliezen door een meetbare verdrogingsproblematiek.
Verdroging van natte natuurgebieden vormt een hardnekkig milieuprobleem. Er is sprake van verdroging als in een natuurgebied de (grond)waterstand te laag is om de eigenheid van het gebied in stand te houden.

Wat ligt nu aan de grondslag van een lage grondwaterstand in de Dorent?

De waterkwaliteit

Eeuwenlang kon de Zenne overstromen op de laaggelegen weiden, door de verslechterde waterkwaliteit is dit echter al lang niet meer gewenst. Deze slechte waterkwaliteit is het gevolg van een jarenlang lozen van ongezuiverd huishoudelijk en industrieel afvalwater. De steeds weerkerende winterse overstromingen en zomerse maaibeurten horen inmiddels definitief (?) tot het verleden.
Hopelijk verandert dit in de toekomst door de inspanning die nu gebeurt op het vlak van waterzuivering. Een kilometer stroomopwaarts van de oude Zenne heeft Aquafin een grote rioolwaterzuiveringsinstallatie (RWZI Grimbergen-Zemst) laten bouwen die binnenkort het afvalwater van 90.000 inwoner-equivalenten (IE) zal zuiveren (zie ook artikel ‘Een schone Zenne in zicht?’). Door deze uitbreiding van de waterzuiveringsinfrastructuur wordt verwacht dat de waterkwaliteit van de zwaar vervuilde oude Zenne sterk zal verbeteren, zodat ze langzamerhand verandert van een open riool naar een schitterende open waterloop met heel wat leven onder en boven water.

De inkokering van de Zenne

De meest recente rechttrekking van de Zenne, waarbij ze in een betonnen koker werd gelegd, dateert inmiddels van begin de jaren dertig van vorige eeuw. Voor het ecologisch en hydrologisch systeem dat ooit zo kenmerkend was voor de oorspronkelijke waterloop betekende dit een zware klap.

De Dorent is van oorsprong een zeer drassig gebied, te wijten aan de kwel die vanuit de bodem opwelt. Kwel is water dat onder druk uit de bodem omhoog komt, o.a. door een ondergrondse waterstroom van een hoger gelegen naar een lager gelegen gebied. Het bodemkwelwater is voedselarm en heeft vaak een bijzondere kwaliteit.
Dit kwelwater wordt deels via een laaggelegen beekje afgevoerd, maar komt spijtig genoeg ook via spuigaatjes rechtstreeks in de rechtgetrokken Zenne uit (stroomop- en stroomafwaarts de Dorent). Dit betekent dat proper kostbaar kwelwater wordt afgevoerd door een - nu nog - sterk vervuilde Zenne!

Het landgebruik

Het instellen van een bepaald waterpeil in een gebied hangt in sterke mate samen met het grond- en watergebruik. Daarbij kan gedacht worden aan bijvoorbeeld landbouw, bebouwing, natuur, viswater en recreatie. Vandaag de dag wordt op de meeste plaatsen het waterpeil geregeld om wateroverlast te vermijden en voor iedere grondbestemming een zo gunstig mogelijk waterregime te bereiken. Het gevoerde peilbeheer heeft dus belang voor verschillende sectoren en tal van actoren zijn er uiteindelijk bij betrokken.
De huidige gebruikers van de Dorent, met name landbouwers en een manege, zijn meer gebaat bij een goed toegankelijk gebied in plaats van een drassige bodem. Zij opteren er dan ook voor om het land op een zodanige manier te bewerken dat de grond droger wordt.

De gevolgen

Een goede dertig jaar geleden voerde een plaatselijke actiegroep de strijd voor de bescherming van dit ooit 150 hectare groot landbouw- en natuurgebied. De toenmalige bestuurders sneden het terrein netjes in twee, wat alles samen 75 ha natuur en 75 ha industriegebied (Cargovil) opleverde. Grote natuurwaarden gingen verloren, zodat onder meer de oude wegedoorns niet langer stand hielden in deze sterk gewijzigde omgeving.

Door de verdroging zijn reeds ettelijke planten- en diersoorten (zo goed als) verdwenen. Zo zul je tegenwoordig vruchteloos zoeken naar planten als wegedoorn, pijp- en watertorkruid, grote egelskop, ... die hier in het verleden wel voorkwamen.

Hoop voor de (nabije) toekomst?!

Vandaag geniet het gebied gelukkig een hernieuwde interesse. Op de scheiding tussen de akker- en weidepercelen heeft men een paar jaar geleden een haag aangeplant om de inspoeling van meststoffen te beperken. Hier en daar zijn de gaten in de stokoude hagen al wat aangevuld, ligt er een onderhouden wandelpad én er zijn plannen om de Dorent te vernatuurlijken.
De gemeenten Zemst en Vilvoorde, het Vlaams Gewest en de provincie Vlaams-Brabant gaan op dit ogenblik samen met Waterwegen en Zeekanaal NV (WenZ) - de voornaamste eigenaar -, Natuurpunt en Econet na welke natuurontwikkelingsprojecten hier kunnen worden opgezet.

In het geval van de Dorent kunnen de gronden op een zodanige manier beheerd worden dat zowel de huidige gebruikers als de natuurliefhebber tevreden zijn.
Het natuurlijk grachtensysteem herstellen, niet omploegen met zware tractoren, geen grond aanvoeren, niet verder ophogen… zijn enkele voorbeelden die kunnen toegepast worden.
Het kwelwater in het gebied houden kan ook een oplossing zijn om de natte natuur terug meer kansen te geven. Het kwelwater, van een goede kwaliteit, kan via retourbemaling(3) in de Dorent blijven door een aantal spuigaten af te leiden. De waterwegbeheerder WenZ kan hierbij een belangrijke rol vervullen.

Mieke De Leeuw
Met dank aan Herman Dierickx

Om het brede publiek te laten kennismaken met dit natuurgebied de Dorent, geeft Coördinatie Zenne binnenkort een gedocumenteerde wandelfolder uit. Met de wandelfolder op zak, leer je de waarden, de knelpunten én kansen van het gebied kennen.

Om ook de jeugd de natuurwaarden van het gebied te laten inzien, laat het project Water4all de jongeren van de Vlaams-Brabantse scholen de Dorent ontdekken door een wandeltocht naar water, een veldwerk of door even in de huid te kruipen van een van de wateractoren die actief zijn in de Dorent.

1* In mei 1992 werd de Europese richtlijn 92/43/EEG inzake de instandhouding van de natuurlijke habitats en de wilde flora en fauna, beter bekend als de Habitatrichtlijn, uitgevaardigd. Deze richtlijn heeft tot doel de biodiversiteit in de lidstaten te behouden en streeft naar de instandhouding en het herstel van de natuurlijke habitats en de wilde flora en fauna die hiervan deel uitmaken. Hiertoe worden Speciale Beschermingszones afgebakend, de zogenaamde Habitatrichtlijngebieden.

2* VEN staat voor Vlaams Ecologisch Netwerk. Een VENgebied staat dus voor een van de mooiste plekjes natuur in Vlaanderen waar de natuur extra beschermd wordt en gebruikers en eigenaars bijkomende middelen en mogelijkheden krijgen om mee te bouwen aan een natuur- en mensvriendelijke omgeving.

3* Retourbemaling is een bemalingsproces waarbij het opgepompte grondwater in de nabijheid weer in de bodem teruggebracht wordt. Deze vorm van bemaling wordt gebruikt op locaties waar een verlaging van de grondwaterstand grote gevolgen voor natuur of gebouwen kan hebben.

Terug naar de inhoud